Rektor do społeczności PK: o debacie o polskiej nauce i kierunku, w którym podąży Politechnika
Jakie mają być polska nauka i szkolnictwo wyższe? Jakich zmian oczekuje od władz państwa środowisko akademickie? Jesteśmy jako społeczność Politechniki Krakowskiej uczestnikiem toczących się właśnie gorących dyskusji na te i podobne tematy. Wybrzmiewają one intensywnie w związku z powyborczymi zmianami w układzie sił parlamentarnych w Polsce. Jako rektor biorę w tych dyskusjach udział, reprezentując Politechnikę w gremiach akademickich, branżowych i w mediach, z przekonaniem że głosu naszej uczelni nie może w nich zabraknąć – pisze do społeczności uczelni prof. Andrzej Szarata w nowym numerze miesięcznika „Nasza Politechnika”.
Informuje też o żywej dyskusji, która toczy się także na PK – nad kierunkiem, w którym powinna podążyć Politechnika: – Efektem tej dyskusji jest m.in. podjęcie przez nas przygotowań do udziału w następnym konkursie w ramach programu „Inicjatywa doskonałości — uczelnia badawcza” – zapowiada.
Prof. Andrzej Szarata pisze dalej w „Słowie Rektora”:
„Postulaty środowiska akademickiego w nowej sytuacji politycznej dotyczą wielu kwestii. Oczywiście, zwiększenie nakładów finansowych na naukę i badania jest jednym z podstawowych życzeń, bo nawet proste rachunki udowadniają, że przynosi to zysk w gospodarce kraju w postaci wyraźnego wzrostu PKB. W niedawnym raporcie uczelni ekonomicznych eksperci wyliczają, że każda zainwestowana w naukę złotówka daje między 8 zł a 13 zł wyższego PKB. Tymczasem w Polsce przeznaczamy na naukę zdecydowanie mniej nie tylko w porównaniu do tego, ile wydają liderzy Unii Europejskiej, ale też dużo mniej niż kraje Europy Środkowej i Wschodniej (około 60–70 proc. tego co np. Czechy czy Słowenia). Tu znaczący przykład z ostatnich dni. Narodowe Centrum Nauki ogłosiło właśnie wyniki konkursów OPUS 25 i Preludium 22. Wskaźnik sukcesu w pierwszym wyniósł zaledwie 8,06 proc., w drugim — skierowanym do młodych naukowców — tylko 10,73 proc. Powód? Niskie finansowanie. Tym większe jest osiągnięcie trzech naszych doktorantek ze Szkoły Doktorskiej PK, doktorantek, które są na liście beneficjentów. Gratulacje dla mgr inż. Renaty Górskiej i mgr inż. Anny Tekieli (obie z Wydziału Inżynierii i Technologii Chemicznej) oraz mgr inż. Ewy Szymczyk (Wydział Architektury)!
Smutne wnioski płyną z komunikatu NCN, które zaznacza, że bardzo dobrych projektów, wysoko ocenionych przez ekspertów i wartych finansowania było wiele, ale nie starczyło na nie pieniędzy. Rodzi się pytanie — jaką motywację do pracy w Polsce będzie miał młody naukowiec, któremu już dziś nie możemy zaproponować godnych warunków płacy ani w stosunku do rynkowych płac w Polsce, ani tym bardziej w porównaniu do ofert zagranicznych? Przyznaję — także w publicznych wystąpieniach — że jako rektor mam często poczucie zażenowania, gdy podpisuję umowę o pracę z utalentowanym młodym pracownikiem i nie mogę mu zaproponować godnego wynagrodzenia. Tym mocniej doceniam więc sukcesy grantowe naszych młodych badaczy. W ogłoszonej właśnie XIV edycji programu „Lider” NCBiR troje reprezentantów PK — doktorantka Szkoły Doktorskiej mgr inż. Dagmara Słota (Wydział Inżynierii Materiałowej i Fizyki), dr inż. Przemysław Zaręba (Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej) i dr inż. Krzysztof Ostrowski (Wydział Inżynierii Lądowej) — otrzymało granty na badania o wartości prawie 1,8 mln złotych każdy. Gratuluję imponujących ambicji i aktywności naukowej!
W dyskusjach dotyczących tematu finansowania, czy to w ramach KRASP, czy w wystąpieniach w mediach, podnoszę też ważny — w mojej opinii — postulat koniecznych zmian w zasadach konkursów i dysponowania publicznymi pieniędzmi na projekty badawczo-rozwojowe, znajdujące się w gestii NCBiR. By poprawić transparentność procesu przyznawania i ochrony przed marnotrawstwem środków publicznych, przy znacznym zmniejszeniu w ostatnich latach strumieni finansowania dla polskich uczelni, należy — moim zdaniem — powrócić do koncepcji zgłaszania projektów wyłącznie wspólnie przez uczelnie / jednostki naukowe i podmioty gospodarcze, a nie tylko przez same firmy. Uczelnia, zgłaszając wspólnie z firmą projekt, jest pierwszym weryfikatorem naukowym i gwarantuje jego przydatność i realizowalność. Jest to tym pilniejsze, że w Polsce nadal ośrodkami kreującymi innowacje są uczelnie i państwowe jednostki badawcze, a nie podmioty gospodarcze. W mojej ocenie, w Polsce gospodarka ma w głównej mierze charakter kooperacyjny, podwykonawczy, jest wykorzystywana na potrzeby przemysłu innych państw UE. Przez to duża część środków NCBiR wspomagała i potaniała środkami publicznymi bieżącą produkcję, a nie rozwój, przenosząc zysk tam, gdzie jest wyrób finalny, czyli za granicę.
Stąd postulat, by zmienić sposób zgłaszania wniosków o granty w NCBiR. Stworzy to szersze możliwości do współpracy nauka — przemysł i wpłynie korzystnie nie tylko na rozwiązywanie problemów badawczych. Będzie też impulsem do tworzenia start-upów, podniesie poziom kształcenia z wykorzystaniem bezpośrednich doświadczeń przemysłowych. Wzmocni też pozycję publikacyjną polskich naukowców w świecie. (Teraz uczestniczą w grantach realizowanych przez firmy, ale nie mogą przedstawić efektów swojej pracy badawczej w postaci publikacji, na czym tracą i oni, i uczelnie, w których są zatrudnieni). Jest jeszcze jedna ważna kwestia — w ostatnich latach zainwestowano ogromne środki w rozwój zaplecza badawczego uczelni, a nie jest ono w pełni wykorzystane, więc takie podejście do wydatkowania środków na badania i rozwój zaktywizowałoby ten potencjał, stworzyło mechanizm kreacji innowacji na znacznie większą skalę. W konsekwencji zaś stworzyłoby warunki do właściwego rozwoju gospodarczego, opartego na wiedzy. Wspólnie z rektorami innych politechnik i Polską Izbą Inżynierów Budownictwa wystosowaliśmy też w ostatnich dniach apel o utworzenie odrębnego ministerstwa budownictwa jako branży strategicznej dla krajowej gospodarki.
Są w kręgu naszych dyskusji inne ważne kwestie, m.in. przyszłości ewaluacji, jej nieznanych dotąd zasad (choć w teorii trwa od dawna okres oceny), zmienności w punktowaniu czasopism, ale i tego, czy wynik ewaluacji przekładał się będzie na wysokość finansowania dla uczelni, co przecież miało być zasadą. Zachęcam wszystkich członków naszej społeczności, zwłaszcza członków prestiżowych gremiów naukowych, komisji i ciał opiniotwórczych, do wypowiadania się w tych kwestiach, merytorycznego udziału w dyskusjach nad przyszłością polskiej nauki. Zapowiada się, że niektóre postulaty środowiska dotyczące np. zarządzania tym sektorem i powrotu do oddzielnych ministerstw edukacji oraz nauki, zostaną uwzględnione.
Na Politechnice przygotowujemy się do złożenia wniosku, zawierającego strategię rozwoju PK na lata 2024-2026, na potrzeby udziału w przyszłym konkursie w ramach programu „Inicjatywa doskonałości — uczelnia badawcza”. Powołaliśmy zespół ekspercki, złożony z przedstawicieli wszystkich wydziałów PK. Korzystamy też z merytorycznego wsparcia zewnętrznego konsultanta. Dokument, w którym przedstawimy m.in. zaktualizowane informacje o strategicznych kierunkach badawczych, po konsultacjach w gronie Kolegium Rektorskiego zostanie przesłany do ministerstwa i przedstawiony Senatowi PK. Pracujemy też nad innymi projektami, w tym inwestycyjnymi. Na ogłoszenie czeka konkurs architektoniczny na projekt budynku Wydziału Informatyki i Telekomunikacji na terenie kampusu w Czyżynach. W styczniu planujemy oficjalne otwarcie Laboratorium Aerodynamiki Środowiskowej.”